صنعت شیرین سازی آب، با کدام فن آوری؟ با چه هزینه ای؟

آمارها نشان مي ­دهند که در خوشبينانه ­ترين وضعيت، ميزان متوسط بارندگي در ايران حدود يک­سومِ ميزان متوسط بارندگي در سراسر جهان است و نزديک به 70درصد از همين نزولات آسماني، چند روزي پس از بارش، تبخير مي ­شوند و دوباره راه آسمان در پيش مي گيرند. اين وضعيت در کنار افزايش جمعيت و البته تغيير سبک زندگي که نيازمندي به آب شيرين را بسيار فراتر از مصرف نوشيدني آن مي سازد، صنعت آب­شيرين­ سازي را به صنعتي قابل توجيه و قابل توجه، به­ويژه در حاشي? جنوبي کشور بدل ساخته است. در سال­ هاي گذشته نيز تدابير و سياست­ گذاري ­هاي مختلفي به سفارش مراجع دولتي و نهادهاي رسمي متولي حوز? آب و انرژي براي بهره­ گيري از سازوکارهاي متعدد شيرين ­سازي آب دريا و ديگر نوآوري­ هاي مرتبط براي مقابله با بحران کمبود آب در مناطق جنوبي ايران مورد بررسي قرار گرفته است. براساس برخي برآوردهاي کارشناسانه، حتي انتظار مي­ رود سرمايه­ گذاري براي توسع? زيرساخت­ هاي اين صنعت، با افزايش 7درصدي تا سال 2015 ميلادي (1394 شمسي) به رقمي حدود 245 ميليون دلار برسد. آب شيرين کن دريايي

واقعيت آن است که برخي مناطق جنوبي ايران، گاه براي مدت دو سال پياپي از بارش باران محرومند و اتکاء به منابع سنتي تأمين آب، به هيچ روي پاسخگوي نيازهاي فزايند? محلي و ملي نيست. از همين روست که سياست­ گذاران داخلي نيز بسانِ همتايان خود در ديگر کشورهاي حاشي? خليج فارس به فکر چاره­انديشي براي اين بحران خاموش افتاده ­اند. نيازمندي مفرط به آب شيرين، منطق? خاورميانه و شمال آفريقا را در جايگاه برترين منطق? جغرافيايي نيازمند به صنعت آب­شيرين­سازي قرار داده است، به گونه ­اي که دو سوم تقاضاي جهاني براي برخورداري از خدمات و محصولات شيرين­سازي از سوي اين کشورها عرضه مي ­شود. براي نمونه، کشورهاي قطر و امارات متحده عربي، براي رفع نياز خود به آب آشاميدني تقريباً به صورت کامل به طرح ­هاي شيرين سازي وابسته اند و عربستان سعودي نيز به مدد بهره گيري از سرمايه ­گذاري و همکاري شرکت­ هاي بين ­المللي و بومي، بيشترين تعداد مجموعه­ هاي شيرين ­سازي در منطقه را به خود اختصاص داده است. آمارها نشان مي ­دهند که در سال 2010 روزانه حدود 30ميليون مترمکعب آب شيرين در منطقه توليد مي­ شده و پيش بيني مي ­شود اين رقم در سال 2015 به حدود 40ميليون مترمکعب در روز برسد.

در هفته ­ها و ماه­ هاي گذشته اخبار متعددي دربار? اجراي طرح ­هاي شيرين ­سازي آب و انتقال آب شيرين به استان­ هاي هرمزگان و کرمان و ديگر استان ­هاي کم­ آب جنوب ايران، در رسانه ­هاي داخلي بازتاب يافته ­اند که پرسش­ هايي را دربار? نحو? عملياتي ­سازي اين طرح ­ها پيش روي مخاطبان گذاشته ­اند. اين پرسش ­ها از آنجا اهميت بيشتري پيدا مي ­کنند که خاطر? طرح ­هايي مانند پمپاژ آب درياي خزر به درياچ? اروميه، يا شيرين­سازي آب دريا و انتقال آن به استان­ هاي سمنان و مرکزي، همچنان در ذهن اهالي رسانه و مخاطبان علاقه ­مند به حوز? صنعت و فن ­آوري، روشن و نزديک است زيرا مدت ­ها به سوژه­ اي براي نويسندگان مطبوعاتي و کارشناسان فني و تخصصي براي نگارش مطالب تخصصي و عمومي و مصاحبه و موضع­ گيري در رسانه ­هاي کشور تبديل شده بود. اين ­بار نيز توسع? صنعت آب­شيرين­ سازي در جنوب ايران توجه ­برانگيز شده ­است، به­ويژه آنکه شيوه­ ها و مکانيسم ­هاي مختلف با حجم سرمايه­ گذاري­هاي گوناگون، مباحث مهمي چون هزين? توليد و البته ميزان انرژي مصرفي براي توليد هر واحد آب شيرين را به ميان آورده است.

شکي نيست که راه ­اندازي تأسيسات آب­شيرين­ کني براي پاسخگويي به نيازهاي موجود در جنوب ايران، ضرورتي انکار نشدني است و همچون عمد? کشورهاي منطق? شمال افريقا و جنوب غرب آسيا، شيرين سازي آب­ هاي شورِ درياهاي پيراموني، گزينه ­اي در دسترس و منطقي است ولي پرسش ­هاي متعددي بر سر انتخاب بهترين و مقرون ­به ­صرفه ­ترين شيو? شيرين ­سازي و نحو? سياست گذاري و برنامه­ ريزي جهت طراحي پروژه ­هاي مربوطه وجود دارد.

چنانکه کارشناسان فني و مهندسي توضيح مي ­دهند حداقل دو روش اصلي براي شيرين­ سازي آب شناسايي و توسعه يافته ­اند که عبارتند از: 1) روش شيرين­سازي غشايي موسوم به RO و 2) روش شيرين­سازي حرارتي که يکي از اشکال آن پس از افزايش ميزان کارآيي و بهره­ وري­اش، موسوم به MED است. سيستم­ هاي شيرين­ سازي غشايي از يک الگوي ساده تبعيت مي­ کنند که همان الگوي عبور آب شور از فيلترهاي چند مرحله ­اي است يعني با عبور مولکول ­هاي آب از غشاها يا فيلترهاي واسطه اي، ناخالصي­ ها و مواد معدني به دام مي ­افتند و آب شيرين تهيه مي ­شود. روش شيرين­سازي حرارتي اما شامل گرم کردن آب دريا تا زمان تبخير و سپس ميعان مجدد بخارات به دست آمده است که حجم قابل ­توجهي از آب شيرين و خالي از املاح و مواد معدني را مهيا مي سازد.